De zachte kracht van Malva

Kaasjeskruid Malva

Malva is de Latijnse naam voor Kaasjeskruid, afkomstig uit de Malvaceae familie, net als de Stokroos, Heemst en Hibiscus. Ze lijken qua blad en bloem allemaal veel op elkaar, en ze zijn alle vier sterk geneeskrachtig. Het leuke is dat van de wortel van Heemst Marshmallows worden gemaakt. De Engelse naam voor Heemst is dan ook ‘Marshmallow’ en de Engelse naam voor Kaasjeskruid is kortweg: ‘Mallow’. Mallow komt van ‘mellow’, wat zacht en rustig betekent (‘vrij van hardheid’). Kaasjeskruid is dan ook een vrijgevige plant, rijk aan een veelheid aan oneindig bloeiende bloemen en slijmstoffen die het lichaam en de geest zacht maken, en blokkades doen verweken.

Hibiscus Trionum, ook een Malva soort

Zacht, maar ook krachtig

Kaasjeskruid is een plant van tegenstellingen. De complete Latijnse naam is ‘Malva sylvestris’, wat zoveel betekent als ‘zachte en mooie bloem van het bos’. Kaasjeskruid is zeker zacht (voel maar eens aan de kroonbladeren!) en ook erg mooi, maar ze groeit overal behalve in het bos. Sterker nog, Malva groeit het liefst zo dicht mogelijk bij de mensen, in stedelijke omgeving. Men zegt ook wel dat Kaasjeskruid erg van mensen houdt en dat zij daarom zo uitbundig bloeit. Tussen juni en september bloeien er vrijwel constant 2 tot 4 bloemen per bladoksels aan de hoofdstengel. Maar de bloemen van Kaasjeskruid worden al snel roestig en verwelken alweer na 1 of 2 dagen. Kort daarop vormen zich weer nieuwe bloemen en zo gaat dat maanden lang door. Een vrijgevige plant, maar wel met een houdbaarheidsdatum, als je het mij vraagt.

Tussen juni en september bloeien de bloemen van Kaasjeskruid meerdere keren uitbundig, met 2 tot 4 bloemen per bladoksel.

Kaasjeskruid is zowel geschikt voor mensen die altijd maar blijven geven zonder ooit iets terug te verwachten, als voor mensen die naar iedereen blokkades opgooien, uit angst om gekwetst te worden. Ik voel het zelf meer zo dat ‘Kaasjeskruid mensen’ heel veel geven en zeggen dat ze er niks voor terug verwachten, maar stiekem eigenlijk gekwetst zijn als ze niet de erkenning krijgen waar ze op hadden gehoopt. Verwachting en emotionele afwijzing zorgen zowel voor mentale verharding als ophopingen in spieren, darmen, de huid en de luchtwegen. Kaasjeskruid herstelt de balans, waardoor de energie weer vrij kan stromen. Het is dus een zachte weekmaker, maar ook een sterk geneeskrachtig kruid.

Geneeskrachtige werking

In 1727 staat in een oud spreekwoordenboek over Malva beschreven:

‘De maluw heet dus ‘latijn, gelijk men acht,

Omdat zij zonderling, gebruikt, den buik verzacht,

Haar wortel zal geschraapt, den darmen ledig maken,

En vrouwen aan den vloed der stonden doen geraken.

De stengel en bladeren van Kaasjeskruid zijn licht behaard, dit verwijst naar de aanwezigheid van Silicium (Kiezelzuur). Silicium heeft een heilzame werking op de huid en de slijmvliezen. De paarsblauwe bloemen verwelken snel omdat zij boordevol met Slijmstoffen zitten, dit proef je als je erop zuigt. Slijmstoffen zijn ook heilzaam voor de slijmvliezen en de (hoofd)huid). De verkleuring van paars roze naar blauw tijdens het drogingsproces is analoog aan de gasstofwisseling die in onze longen plaatsvindt en duidt op de aanwezigheid van Anthocyaanglycoside. Anthocyaanglycoside is verantwoordelijk ivoor de opbouwende werking van de longen en lichte verdoving van pijn. Het aanwezige Calcium zorgt voor een goede bot- en spieropbouw. De hoge concentratie Etherische olie zorgt voor een desinfecterende en ontstekingsremmende werking.

Toepassing:

Constitutie: Ontstekingsremmend en immuunsysteem opbouwend; bij ontstekingen in het algemeen. Hart-tonicum.

Luchtwegen: Ontkrampend en slijmafvoerend. Bij ontstekingen van de bronchiën, longen en bij verharde bronchiën en astma. Verwacht keelpijn, heesheid, ontstoken amandelen, hoest of andere ontstekingen aan de luchtwegen. Verzacht de keel, voor zangers, redenaars en mensen met een hese stem of problemen aan de stembanden.

Spijsvertering: Onstekingsremmend en slijmvliesherstellend. Bij zweren aan het maag- darmkanaal, aambeien, glutenallergie (coelakie), ziekte van Crohn, Colitis ulcerosa. Licht laxerend.

Huid: Bij ontstekingen van de huid, droog eczeem, psoriasis, steenpuisten, zweren, couperose en abcessen.

Hormoonstelsel: Ontstekingsremmend, slijmvliesherstellend; bij ontstekingen aan de eierstokken en baarmoeder, bij bevallingen, als de weeen niet doorzetten.

Urinewegen: Verzachtend en mild diuretisch; bij nierbekkenontsteking, nierstenen en reuma.

De grootste geneeskracht bevindt zich in de bloemen van Kaasjeskruid, die we voor het verwerken tot medicijn of thee plukken wanneer zij net zijn uitgekomen en nog geen roestige plekken vertonen. Aangezien de bloemen snel verwelken is het belangrijk deze meteen te verwerken, drogen duurt door de aanwezig van slijmstoffen erg lang en kan daardoor schimmel veroorzaken. Het beste is om de bloemen direct in een tinctuur te verwerken of 3-4 uur op de laagste stand in de oven te leggen. De tinctuur noemen we na afzeven kortweg: Malva.

Na droging kunnen de bloemen tot olie of zalf worden verwerkt, samen met een paar druppels etherische Lavendel olie heeft dit een zeer heilzame werking op de huid. De bladeren van Kaasjeskruid zijn smakelijk en worden al sinds de 8e eeuw als groente gegeten, het smaakt een beetje naar spinazie en kan op dezelfde manier worden bereid.

Een thee van Kaasjeskruid heeft een soortgelijke heilzame werking op de darmen en luchtwegen als de tinctuur, maar de Slijmstoffen worden in water nog beter afgegeven. In dit geval is het het beste om een koud water aftreksel te maken door de bloemen 8 uur in water te laten weken. Voor gebruik (en na afzeven) even opwarmen. Dit heet een water-maceratie.

Kaasjeskruid tinctuur - Malva sylvestris
Een tinctuur van Kaasjeskruid bloemen heeft een ontkrampende en ontstekingsremmende werking op de luchtwegen, urinewegen en de darmen. En van binnenuit (aangevuld met Kaasjeskruid olie) en heilzame werking op de huid, bijvoorbeeld bij eczeem en psoriasis.

Het geheime leven van de Paardenbloem

Paardebloem Taraxacum officinalis

De Latijnse naam voor Paardenbloem is Taraxacum officinalis. De soort naam ‘officinalis’ wil zeggen dat dit kruid al in de Middeleeuwen verplicht aanwezig moest zijn in de toenmalige apotheken, ook wel ‘officines’ genoemd. Over de herkomst van de naam ‘Taraxacum’ zijn verschillende theorieën. ‘Taraxis’ was het oud Griekse woord voor een oogziekte waar Paardenbloem een heilzame werking op had, dus het is goed mogelijk dat de naam daarvan afstamt. Een andere mogelijkheid is dat de Paardenbloem vernoemt is naar de de heilige ‘Tara’. Tara is een berg in Ierland waar de Keltische koning elk jaar tijdens Beltane (het lente feest) een vreugdevuur ontstak. Paardenbloem is een typisch lente kruid en de vrouwen in Ierland maakten er rond Beltane wijn of bier van.

Geneeskrachtige werking van de Paardenbloem

Je zou het misschien niet zeggen, maar de Paardenbloem is een zeer nuttig en veelzijdig kruid. De 16e eeuwse Vlaamse botanist Dodoens noemde de Paardenbloem ook wel ‘Canckerbloem’ omdat de plant bij kanker werd ingezet. Het melksap (‘amara latex)’ in de holle stengel bevat tumor remmende stoffen, Rubber en Triterpenen waarmee wratten direct op de huid kunnen worden aangestipt. In de wortel zitten vooral veel Inuline en suikers, dit maakt de Paardenbloem een geschikt kruid bij diabetes. In de bloem en het blad zitten Bitterstoffen, die stimuleren de lever en galproductie bij allerlei spijsverteringsklachten.

Verder zitten er heel veel vitaminen en mineralen in de Paardenbloem. Het aanwezige Choline (vitamine B) werkt vooral vocht drijvend bij nieraandoeningen en allerlei nerveuze klachten (het bevordert de zweetproductie), vitamine C ondersteunt het immuunsysteem, vitamine D maakt vrolijk en bouwt botten en spieren op, vitamine A is de pro-vitamine die door het lichaam zelf wordt omgezet als het nodig is. Qua mineralen: o.a. Natrium, wat het lichaam ontzuurt; Mangaan, wat de vetstofwisseling bevordert en het zenuwstelsel activeert; Kalium, wat de vochtafdrijvend en spier opbouwend werkt; Magnesium, wat ontkrampend werkt bij nerveuze klachten en tevens spieren opbouwt ; Zwavel, die huid en haar reinigt en doet stralen; Silicium (kiezelzuur), wat de vorming van nieuw bindweefsel stimuleert; en Ijzer, die het bloed opbouwt.

Medische indicaties waar Paardenbloem een heilzame werking op heeft:

Spijsvertering: Stimuleert de lever, bij geelzucht, trage lever, diabetes, (bij aanleg tot) galstenen, obstipatie, hoog cholesterol gehalte, hypoglycaemie.

Nieren: Reinigt de blaas, stimuleert de nieren en nierstenen worden verguisd en afgevoerd. Goed bij reuma en jicht (vervuilingsziektes).

Ogen: Bij oogzwakte, vermoeide en overspannen ogen, staar, scheelzien en bijziendheid. Zowel in- als uitwendig.

Huid en slijmvliezen: Met het melksap kunnen likdoorns en wratten worden aangestipt (twee keer per dag, veertien dagen lang). Let op: smeer wel wat vaseline rond de wrat of likdoorn om verbranding van de huid te voorkomen: het melksap laat donkere vlekken op de huid achter.

Constitutie: Algeheel versterkend en opbouwend door het hoge gehalte aan vitaminen en mineralen. Elke dag een paar verse blaadjes in de salade kan als een reinigingskuur worden aangemerkt.

Medicinale toepassing

De drie belangrijkste geneeskrachtige eigenschappen van Paardenbloem zijn de werking op de lever middels leverdrainage (wortel), nierdrainage (blad) en de tumor remmende stoffen in het melksap (stengel).

Voor de tinctuur ‘Taraxacum’ (alcoholisch extract) wordt vooral de wortel geoogst. In de lente bevat de wortel het hoogste gehalte aan suikers en in de herfst bevat de wortel het hoogste gehalte aan inuline. De beste tijd om te oogsten is in de vroege lente, rond Saint Patrick’s day (19 maart). In de herfst bevat de wortel namelijk veel zetmeel, waardoor de tinctuur een wit bezinksel krijgt. Een thee kan van bloem en blad worden gezet, maar als je de bloemen gebruikt dan alleen vers en niet gedroogd want na droging ontstaat pluis. De thee is enigszins bitter door de aanwezigheid van bitterstoffen, je kan er een beetje honing of zoethout aan toevoegen. Vroeger werd de wortel van de Paardenbloem ook wel gebruikt als koffiesurrogaat, daarvoor moet de wortel gedroogd en in stukjes gesneden in een droge pan geroosterd om de smaak te verbeteren. Daarna kan het gemalen tot een poeder om er koffie van te zetten die algeheel opbouwend werkt maar geen caffeine bevat.

Groei- en bloeiwijze

Drie keer blazen en de overblijvende pluizen staan voor de hoeveelheid jaren die je moet wachten voor je gaat trouwen… Ook voor andere wensen spreekt de tot pluis verworden Paardenbloem tot de verbeelding. Het geeft ook een prachtig gezicht, die grote witte bollen die dansen op hun stengels. Maar niet iedereen is er even blij mee. Als de wind eenmaal met de pluisjes (en de zaden die eraan hangen) aan de haal gaat kunnen zij zich ver laten dragen en dwarrelen her en der neer in tuinen en weiden. De zaden schieten in mum van tijd wortel en zijn met hun diepe penwortels ontzettend moeilijk uit te roeien. Het stevige bladrozet verdringt bovendien andere planten en bloemen, daarom worden Paardenbloemen ook als onkruid afgedaan.

Echter is de wijze waarop de Paardenbloem zich verspreid zeer uniek en veel bestudeerd. Onderzoekers en botanisten beschouwen de witte pluisjes van de Paardenbloem als een soort parachuutjes die door de wind worden gelanceerd en de zaadjes over lange afstand in de zwevende houden. In tegenstelling tot een ‘normale’ parachute laten de pluisjes van de Paardenbloem lucht door, dit creëert een lage druk gebied onder de parachute. Pas als de wind compleet gaat liggen vallen de zaadjes ter aarde.

Typologie:

Taraxacum mag dan misschien een aanwezig kruid zijn, als je goed oplet dan zie je dat hij zich sterker voordoet dan hij in werkelijkheid is. Bij het plukken van de bloemen worden de holle stengels al snel slap, dit geeft aan dit hij erg graag op de voorgrond treedt maar van binnen in wezen gevoelig is. De Paardenbloem past bij iemand wiens klachten door onzekerheid worden veroorzaakt; iemand die graag opvalt en aardig gevonden wil worden. Mensen die graag aardig gevonden willen worden passen zich constant aan, waardoor hun ware ik zich niet kan ontwikkelen. Een aandoening die hierbij past is suikerziekte. Paardenbloem maakt eerlijk en vitaal.


Let op! Paardenbloem heeft een sterke werking op de lever. Bij ontstoken lever is Taraxacum te activerend en genieten zijn zusjes Chichorei en Mariadistel de voorkeur.

Waar komen Terschellingse cranberries vandaan?

Cranberry

Misschien wel het meest gebruikte natuurlijke geneesmiddel onder de gemiddelde Nederlander, cranberry. Oftewel: veenbes. Veel Nederlanders grijpen bij blaasontsteking eerst naar een fles cranberry sap voordat ze aan de antibiotica gaan. Ikzelf gebruik het in combinatie met Guldenroede tinctuur (‘Solidago’). De effectiviteit van cranberries bij blaasontsteking mag wellicht wijd en zijd bekend zijn, in Nederland werd traditioneel Solidago gebruikt, lang voordat het bestaan van cranberries hier überhaupt bekend was. Cranberries zijn namelijk geen inheemse soort, maar dat maakt het natuurlijk niet minder effectief.

Gouden tijden voor Terschellingse strandjutters

Heb je zelf wel eens geprobeerd om cranberries in een gerecht te verwerken? Ze zijn erg zuur en vrij hard en er gaat een proces aan vooraf om ze lekker te laten smaken: langdurig koken, suiker, kaneel, kruidnagel toevoegen (scroll naar beneden voor recept)… Maar dan heb je ook een heerlijke jam, of saus bij gevogelte. Je ziet het er niet aan af. Dus toen een groep Terschellingse strandjutters in 1839 een hele scheepslading aan gestrande cranberries (voor hen toe nog onbekend) aan de kust aantrof waren zij niet bepaald onder de indruk. Bij het zien van de vaten hoopten zij wijn of druiven aan te treffen, maar kwamen bedrogen uit, en uit teleurstelling dumpten ze die enorme hoeveelheid cranberries met vat en al in de duinen. Maar wat bleek? De besjes hadden het wel naar hun zin op Terschelling. Cranberries zijn afkomstig van Lepeltjesheide en die doet het over het algemeen beter in veengrond, maar de grondwater stand in Terschelling was destijds blijkbaar hoog genoeg en daar houdt het plantje houdt boven alles erg van natte voetjes. Binnen een paar jaar hadden de zaden in de vruchten wortel geschoten en de Lepeltjesheide (‘Vaccinium macrocarpon‘) verspreidde zich al snel over de valleien van het eiland.

‘Kraan-beere’

De in Terschelling aangespoelde cranberries waren afkomstig van een Amerikaans schip dat in 1839 in de Waddenzee was gezonken. De vaten met cranberries waren niet voor de handel bedoeld, maar als EHBO kruid bij scheurbuik en als conserveringsmiddel voor de proviand. Het hoge gehalte aan antioxidanten en vitamine C in cranberries maakte het zeer gunstig voor de lichamelijke en mentale toestand van de bemanning. Deze kennis was afkomstig van inheemse volkeren aan de Oost-kust van de Verenigde Staten en Canada, die al eeuwenlang gebruik maakten van cranberries als natuurlijk remedie. De Algonquin Indianen gebruiken cranberry om het gif uit pijlwonden te halen, bij blaasontsteking en als rode grondstof voor het verven van kleding en tapijten. Toen Nederlandse kolonisten in de 18e eeuw in aanraking kwamen met het traditionele gebruik van dit besje raakten zij geïnteresseerd in de effectiviteit en gingen er verder onderzoek naar doen. De geneeskrachtige werking bij scheurbuik werd ontdekt en al gauw werd het een zeer gewild kruid in de Amerikaanse scheepvaart. Duitse kolonisten gaven het de naam ‘Kraan-beere‘ (kraan-bes), omdat de bloem van lepeltjesheide op de snavel van een kraanvogel lijkt. Later is dit in het Engels verbasterd naar ‘cranberry’.

Botanisch onderzoek

In Europa zelf bleef het bestaan van cranberry echter onbekend, maar dat maakt de onvoorziene ontmoeting met cranberry in Nederland des te sensationeler. Zoals ik al zei had de Terschellingse bevolking in eerste instantie geen idee welke schat er zomaar was aangespoeld. Pas in 1868, bija 30 jaar later, werd de veenbes aan botanisch onderzoek onderworpen. De botanicus Franciscus Holkema schreef zijn afstudeerscriptie over onbekende gewassen op de Nederlandse eilanden in de Noordzee (de Afsluitdijk bestond toen nog niet) en ontdekte de Lepeltjesheide in vele valleien van Terschelling. Onbekend met dit specifieke gewas ging hij met veel enthousiasme aan de slag, maar helaas overleed Holkema kort daarop aan TBC, voor hij zijn onderzoek af kon maken. Desalniettemin was de teerling geworpen, in academische kring brak men zich het hoofd waar deze soort toch ineens vandaan was gekomen en hoe het zich zo snel had verspreid. Heide groeit namelijk van oorsprong niet op duingrond, maar op veengrond. De lokale bevolking zag het circus nog steeds met lede ogen aan, in die tijd was men zeer voorzichtig met onbekende planten, uit angst voor vergiftiging. Dit laatste zou overigens mede een rol hebben gespeeld bij de enorme verspreiding van Lepeltjesheide op Terschelling, die decennia lang compleet met rust is gelaten. Hierdoor ontstond een zichzelf in stand houdend ecosysteem. Daarnaast is cranberry een zeer goed weerstandsverhogend kruid, en dat zie je terug in de groeiwijze; het is een doorzetter!

In Nederland een beschermde soort

De houding van de lokale bevolking veranderde al gauw toen een Drenthse ondernemer genaamd Borgesius helemaal naar Terschelling kwam om de plant te halen en in de Drenthse veengrond voor productie te stekken. De Terschellingers werden nieuwsgierig en ontdekten dat de besjes van ‘hun’ Lepeltjesheide eetbaar waren en over grote geneeskracht beschikten. Het ging bovendien om een zeer uniek soort. Er ontstond een lokale run op de besjes tijdens oogsttijd in de herfst, bestiert door de lokale gemeenten. In 1910 nam Staatsbosbeheer het toezicht over de cranberries daarom over en gaf de pluk in pacht van eilander ondernemers. Tot op de dag van vandaag is de Nederlandse cranberry beschermd en ondernemers moeten zich houden aan strikte regelgeving om het ecologisch habitat in stand te houden. En dat is nog een hele uitdagende taak, Lepeltjesheide houdt van natte voeten. Massa-productie is dan ook vrijwel onmogelijk en de meeste cranberries die wij aan het vaste land in de herfst en winter in de winkels kunnen kopen is niet van de eilanden afkomstig. Het grootste deel wordt geïmporteerd uit Amerika, waar de cranberry oorspronkelijk vandaan komt.

Foto afkomstig van VVV Terschelling

Recept voor kruidige Cranberry jam

Regelmatig last van blaasontsteking en geen zin om weer het zure sap van rauwe cranberries te drinken? Maak dan eens deze feestelijke en geurige cranberry jam, niet te vaak natuurlijk want er gaat behoorlijk wat suiker in om het zure te maskeren. Of gewoon voor de lekker, als laagje in een chocolade taart, of op een scone, of een lepeltje in je yoghurt. Enjoy!

Wat heb je nodig?

400 gram verse cranberries

350 gram basterdsuiker of honing

1 stokje kaneel

1 anijssterretje

3 kruidnagels

het sap van 3 sinaasappels (ong. 250ml sap)

Zo maak je het:

  1. Doe de cranberries eerst een paar dagen in de vriezer, dit maakt ze iets zoeter
  2. Haal de cranberries uit de vriezer en laat ontdooien
  3. Doe de cranberries in een pan met het sinaasappelsap, kaneelstokje, kruidnagels en steranijs en breng zachtjes aan de kook.
  4. Laat het geheel koken tot alle cranberries uit elkaar vallen en er een gladde brei ontstaat, meestal gebeurt dit na 8 tot 10 minuten koken.
  5. Voeg de suiker toe en laat opnieuw 8 tot 10 minuten zachtjes pruttelen.
  6. Haal van de kook en laat even afkoelen
  7. Voeg de jam toe aan een schone en droge pot en zet in de koelkast. De jam blijft een aantal weken goed (mits gekoeld).