Elke vrouw ervaart haar menstruatie anders. Sommige vrouwen hebben alle mogelijke klachten; sterke vloeiingen, intense hoofdpijn, krampen, zachte ontlasting, pijn in de onderrug, vochtophoping en schommelingen in het humeur. Andere vrouwen hebben slechts een paar van deze klachten, of vrijwel geen. Bij sommige vrouwen blijft de menstruatie volledig uit. Anticonceptie en leeftijd kunnen een rol spelen, maar ook de leefstijl. Om beter te begrijpen hoe dit werkt heb ik uiteen gezet hoe de menstruatiecyclus verloopt en welke natuurlijke remedies er zijn om uiteenlopende klachten in verschillende fasen te verzachten. Let wel, als je last hebt van chronisch PMS (post-menstrueel syndroom) of aanhoudende klachten voor en na de menstruatie, dan is het altijd beter om eerst advies in te winnen bij een arts.
Wat gebeurt er in het vrouwelijk lichaam tijdens de menstruatie?
De vruchtbaarheidscyclus
Tis geen kattenpis, laten we dat voorop stellen. Elke maand weer bereidt het vrouwenlichaam zich voor op een eventuele zwangerschap. In het midden van de cyclus vormen de eierstokken een eicel, die na rijping middels de eisprong (ook wel ovulatie genoemd) wordt afgestoten richting de baarmoeder. Het baarmoederslijmvlies verdikt zodat een bevruchte eicel zich in de baarmoederwand kan nestelen en de foetus hier 9 maanden prettig kan vertoeven. Als er binnen 2 weken geen bevruchting plaatsvindt, worden de voorbereidingen tenietgedaan. Het slijmvlies wordt in een paar dagen tijd afgestoten en via de vagina afgevoerd zodat zich na de volgende eisprong het zelfde proces kan voltrekken. Het afstoten van baarmoederslijmvlies is de menstruatie. De menstruatiecyclus duurt idealiter ongeveer 28 dagen, waarbij dag 1 de eerste dag van de menstruatie is, en dag 14 de dag van de eisprong.
De rol van de hormonen
In elke fase van de menstruatiecyclus kan je je anders voelen, omdat je hormoon niveaus om de zoveel tijd erg kunnen schommelen. Oestrogeen, follikelstimulerend hormoon (FSH), luteïniserend hormoon (LH) en progesteron zijn de aanjagers van de menstruatie en verantwoordelijk voor het maandelijks aanmaken van eicellen in de eierstokken. Hoe doen zij dat en wat doet het met je?
Hormonen worden in de klieren geproduceerd, zoals de bijnieren en de lymfeklieren. De voortplantingshormonen worden in de hersenklieren aangemaakt, namelijk de hypofyse en de hypothalamus. Na de menstruatie produceren de hersenklieren met name FSH, deze hormonen zetten de eierstokken aan tot het rijpen van onrijpe eicellen naar follikel (eiblaasje). Als de eicel eenmaal is gerijpt geeft het oestrogeen af, dit hormoon zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies gaat groeien en de afname van FSH remt af. In deze fase is je humeur over het algemeen goed en rustig, de oestrogeen zorgt ervoor dat je je creatief en levenslustig voelt, en je hebt meer zin in sex.
Als het baarmoederslijmvlies voldoende is gegroeid geeft het oestrogeen een signaal aan de hersenen om LH aan te maken, het LH veroorzaakt de eisprong en de hoeveelheid progesteron in het bloed neemt toe. Progesteron speelt een belangrijke rol tijdens de zwangerschap, dit hormoon zorgt ervoor dat de baarmoederslijmvlies in tact blijft. In deze fase van de menstruatiecyclus voelen veel vrouwen zich slaperig, hebben de behoefte veel te eten en thuis op de bank te blijven zitten. Dit luidt voor sommige vrouwen tevens de PMS (premenstrueel syndroom) fase in. Naarmate het afstoten van de slijmvliezen nadert kunnen veel vrouwen zich geïrriteerd voelen, somber, angstig en zelfs depressief. Als het eitje niet bevrucht is dalen de hoeveelheden progesteron en begint de ongesteldheid, veel van de psychische klachten verdwijnen en worden vervangen door een mogelijke reeks aan lichamelijke klachten die met de afstoot van het baarmoederslijmvlies gepaard gaan.
Kruiden die helpen bij menstruatieklachten
De meeste klachten tijdens de menstruatiecyclus doen zich vlak vóór de menstruatie en/of tijdens de menstruatie voor. Veel voorkomende klachten zijn:
Vlak vóór de menstruatie (3e fase): moeheid, sneller geïrriteerd zijn, pijnlijke borsten, opgeblazen gevoel, constante trek (in zoetigheid), gewichtstoename en een onrustige huid.
Tijdens de menstruatie (4e fase): hoofdpijn, krampen, lage rugpijn, darmkoliek, misselijkheid en aandrang tot plassen.
Ongeveer 30% van alle vrouwen heeft elke maand dermate last van bovenstaande klachten dat de kwaliteit van leven in de 3e en 4e fase van de menstruatie zeer wordt beïnvloed. 70% van deze vrouwen gaat met deze klachten niet naar de huisarts. Om de klachten te onderdrukken wordt snel gegrepen naar paracetamol of Aleve, maar die verlichten niet de mentale symptomen of de oorzaak van het ongemak en soms is het simpelweg niet genoeg om de kwaliteit van leven op dat moment te verbeteren.
Welke natuurlijke remedies zijn er dan om de kwaliteit van leven tijdens de 3e en 4e fase van de menstruatiecyclus te verbeteren?
De mantel van Freya
Vrouwenmantel (Alchemilla vulgaris), ook wel ‘Mantel van Freya’ genoemd, ontleent haar naam aan het zachte, fluweelachtige en mantelvormige blad, dat gelijkenis vertoont met de zachte vormen van de vrouw en de binnenkant van de baarmoeder. En dit verwijst gelijk naar haar voornaamste geneeskrachtige eigenschappen, namelijk de activerende EN kalmerende werking op de vrouwelijke geslachtsorganen. Vrouwenmantel wordt ook wel een ‘baarmoedertonicum’ genoemd.
Vrouwenmantel is een kruid van tegengestelden maar doet altijd precies dat wat nodig is en pakt eventuele problemen omtrent de menstruatie zeer breed en bij de bron aan. Zo stimuleert of kalmeert Vrouwenmantel de aanmaak van het progesteron hormoon via de hypofyse, waardoor schommelingen tijdens de cyclus minder heftig zijn. Daarnaast reguleert Vrouwenmantel de productie van andere hormonen via de bijnierschors, waardoor gevoelens van neerslachtigheid of depressie bij PMS verminderen.
Vrouwenmantel heeft een samentrekkende werking, zowel bloedstelpend als spierversterkend; het versterkt de spieren van de blaas en de baarmoeder, voorkomt vochtophopingen en voert afvalstoffen af. Bij heftige vloeiingen en kramp (ook voor of na de menstruatie) wordt het bloeden gestelpt en bij uitblijven van menstruatie wordt het bloeden juist bevorderd. Daarnaast zorgt het in Vrouwenmantel aanwezige salicine voor een pijnstillende werking, dit is dezelfde werkzame stof die in paracetamol zit. Het is dus een ideaal kruid om de menstruatiecyclus zonder al te veel problemen door te komen, met name om de cyclus terug te brengen in een ritme bij disbalans.
Vrouwenmantel is een vrij smakelijk kruid waar na droging een thee van gezet kan worden. In de webwinkel van Jacob Hooy is deze thee te bestellen.
Let op! Vrouwenmantel thee of tinctuur mag niet worden gebruikt tijdens de zwangerschap, de uitdrijvende werking kan de geboorte vervroegd introduceren. Bij uitstek zeer geschikt na de geboorte om de spieren weer aan te sterken, of na een abortus. In combinatie met de pil kan Vrouwenmantel de menstruatiecyclus verstoren.
Marjolein
Marjolein (Origanum vulgare) komt van het woord ‘Marjorana’, wat ‘altijd gelukkig’ betekent. Zowel Marjolein als haar gekweekte broertje Oregano zijn een feestje voor de smaakpapillen maar met name de Wilde Marjolein beschikt over medicinale eigenschappen. Het behaarde blad en de licht roze bloemetjes zijn klein en staan dicht op elkaar, dit verwijst naar de zachte en kalmerende werking op de slijmvliezen en de psyche. Een gouden combinatie als het gaat om het vrouwelijke hormoonstelsel.
Marjolein is met name geschikt voor vrouwen met menstruatieklachten die door mentale problemen worden veroorzaakt, denk aan verkramping in de bekkenbodem die de doorbloeding tegenhoudt. Bij dergelijke problematiek ontkrampt Marjolein het zenuwstelsel, eventuele stress en angst worden verzacht en de doorbloeding naar de buik en benen worden gestimuleerd. Krampen tijdens de menstruatie nemen af. De aanwezige mineralen (met name Ijzer en Calcium) verrijken het bloed en zorgen ervoor dat het gestel in het algeheel kan aansterken.
Marjolein is makkelijk in gebruik en heeft geen bijwerkingen. Een kuur kan bijvoorbeeld bestaan uit een dieet met gebruik van het kruid in verschillende gerechten, aangevuld met thee. Het is in beide gevallen aan te raden om een plantje in huis te halen of aan te planten in de tuin, om dit prachtige en welriekende kruid altijd bij de hand te hebben. En daar zullen de bijen je ook erg dankbaar voor zijn!
Moederkruid
Moederkruid (Tanacetum parthenium) ontleent haar naam aan haar eeuwenlange medicinale gebruik bij problemen die te maken hebben met de baarmoeder en moeder & kind. De 17e eeuwse Vlaamse herborist Rember Dodoens gebruikte Moederkruid met name om de nageboorte te bespoedigen. In de kruidengeneeskunde is Moederkruid tegenwoordig in veel gevallen keuze nummer 1 bij zware hoofdpijn en migraine, vooral als die door hormonale schommelingen worden veroorzaakt.
Hevige hoofdpijn ontstaat door het hormoon serotonine die vrij kan komen tijdens stress, emotie of de menstruele cyclus. De bloemknoppen van Moederkruid bevatten de stof parthenolide die ervoor zorgt dat het vrijkomen van serotonine wordt geblokkeerd, waardoor het aantal migraine- of hoofdpijnaanvallen daalt en minder hevig zijn. Moederkruid bevordert tevens de doorbloeding van de baarmoeder en fungeert net als Vrouwenmantel als een baarmoedertonicum, dat wil zeggen dat het doet wat nodig is om de menstruatie of overgang en de hormoonbalans zo goed mogelijk te reguleren; bij PMS, onregelmatige menstruatie, het uitblijven van de menstruatie en baarmoederkramp. Minder geschikt bij hevige vloeiingen, dan zijn Vrouwenmantel of Kamille betere opties.
Moederkruid geeft de beste resultaten bij preventief en langdurig gebruik om de hormoonschommelingen en de daaruit voortvloeiende migraine aanvallen op de lange termijn te beheersen. 80% van de vrouwen met hormoon geïnduceerde migraine heeft aangegeven baat te hebben bij het preventief gebruik van Moederkruid. De werkzame stof parthenolide kan het beste worden opgelost in een alcoholisch extract (tinctuur) waarvan elke dag een paar druppeltjes met water kan worden ingenomen. Een thee trekken van blad en bloem kan ook, maar die is behoorlijk bitter en dat gaat voor langdurig gebruik wellicht tegenstaan. De tinctuur Moederkruid kan worden besteld bij Het Kruidenrijk en de gedroogde bloemen bij Pit & Pit.
Let op! Moederkruid is een sterk werkend en prikkelend kruid waar als bijwerking mondzweertjes zijn gemeld, dus het vers kauwen op het blad of de bloemen van Moederkruid is niet aan te raden. Verwerking in thee of tinctuur is prima, maar niet tijdens de zwangerschap, borstvoeding en voor of na een operatie.
Kamille
De Latijnse naam voor Kamille is Matricaria Chamomilla. Matricaria komt van het woord ‘Matrix’, wat baarmoeder betekent, en dat duidt op haar gunstige werking op de vrouwelijke voortplantingsorganen. Kamille is een heel zacht en veilig kruid dat past bij zowel moeder als kind. Het draagt de bijnaam ‘Moederkruid’ en lijkt ook een beetje op het eerder behandelde Moederkruid. Ze komen beiden uit dezelfde familie (Samengesteldbloemigen), maar hun werking op de vrouwelijke geslachtsorganen en het hormoonstelsel is beslist heel verschillend.
Kamille heeft met name een ontkrampende en ontspannende werking op de baarmoeder spieren en het hele zenuwstelsel, dit maakt het een geschikt kruid bij overmatige en pijnlijke vloeiingen tijdens de menstruatie. Kamille bevat bovendien vele mineralen, waaronder Ijzer, Calcium en Fosfor, die het bloed en gestel opbouwen (bijvoorbeeld bij bloedarmoede door overmatig bloedverlies) en Zwavel. Zwavel helpt gifstoffen af te voeren en Vitamine B en C zorgen ervoor dat de weerstand tijdens de menstruatie worden ondersteund.
Kamille kan op vele manieren tijdens of voor de menstruatie worden ingezet. Ikzelf vind het erg prettig om bij kramp een stoombad van Kamille te nemen, dit doe ik door er een sterke thee van te trekken en met een afgesloten doek of lange rok bovenop een teiltje met deze thee te gaan zitten. Bij zware vloeiing is het ook een optie om te kiezen voor een warme wikkel van Kamille thee en die op het buikgebied te leggen. De reden waarom ik graag een stoombad neem is omdat Kamille ook rustgevend op de pH waarden van de vagina inwerkt, waardoor een eventuele bacteriële vaginose verholpen kan worden. Daarnaast heeft het ook een schimmeldodende werking.
Van binnenuit kan worden gekozen voor een warme kop Kamille thee. Kamille zit boordevol etherische olie en smaakt erg lekker, het ruikt een beetje naar verse appeltaart. Ook al is Kamille een veilig kruid om veel thee van te drinken raad ik toch aan om het te beperken, dat wil zeggen maximaal 4 koppen per dag gedurende 2 weken (mocht het nodig zijn). Uiteindelijk moet het lichaam ook de kans krijgen om op eigen krachten te functioneren en de kalmerende werking van Kamille kan in uitzonderlijke gevallen een afhankelijkheidsreactie teweeg brengen.